تفکر خلاق چیست چگونه میشود آن را توسعه داد ؟
عالی ترین کار کرد پیچیده ترین وعظیم ترین دستگاه خلقت تفکر است ،که تفکر خلاق بخشی از آن است ودر عصر حاضر که واقعا” تفکر منطقی نمی تواند پاسخگو نیاز های در حال تغییر وتحول ودر عین حال پیچیده را بدهد،لذا فکرخلاق ابزار پیشران ورقابتی برای زندگی در عصر حاضر می باشد .
یکی از روشهای تفکر،تفکر خلاق‌است؛یعنی تفکری که علی‌رغم غیرعادی بودن‌راه‌حلهای‌آن،به نتایج پذیرفتنی منجر میشود.(گلاور و برونینگ ،1990)
تفکر خلاقانه‌درنتیجه فرایندهای استثنایی تفکر بروز می یابد.جهش های ناگهانی‌ادراک خودانگیخته در تفکر خلاق نقش بسیار مهمی دارد.آثار خلاق باآنچه‌درگذشته‌انجام شده‌است،آغاز می شود و به طرق منطقی و قابل فهم فراتر ا
ز گذشته پیش می رود .
خلاقیت‌اصیل به‌طورکامل خود انگیخته‌است و نبوغ واقعی‌است.(اندروز ، 2007)ازنظر فلدمن و دیگران (1994) خلاقیت بالا عبارت‌است از«پیشرفت قابل ملاحظه‌وجدید چیزی که حوزه‌هایی از تلاش با یک روش مهم را تغییر و تشکیل می دهد.»هامر و برولین (1999) خلاقیت را رشد ظرفیت انسانی برای عقاید جدید و محصولات نو می دانند.کرافت (2002) معتقد است در ادیان مسیحی و اسلام و یهودی همگی به کلمه«وحی» یا«دریافت یک ایده»اشاره شده‌است؛عقیده ای که قدرت بالاتری راایجاد می کند.از نظر مازلو (1987) خلاقیت به معنی خود شکوفایی فرد می باشد،زمانی‌که‌او به‌استعدادهای خود عینیت می بخشد .
افراد خلاق قابلیت تمرکز در مسائل علمی و هنری را دارا می باشند که حساسیت نبوغ آمیز گفته شده و ابتدا در مسأله یابی تجلی می نماید . خصوصیات یک فرد خلاق از نظر برولین (1992) شامل موارد زیر می باشد :
انگیزه بالا،قدرت تحمل،کنجکاوی هوشمندانه،تعهد،استقلال در فکر و عمل،میل بالا برای درک خود-حس قوی از خود،اتکاء به نفس بالا،ابراز وجود درونی و بیرونی-جذب پیچیدگیها و ناشناخته شدن ها،حساسیت بالا، استعداد بالا برای درگیری احساسی در تحقیقات خود .
انگیزش یکی از ابزار تفکر جانبی است و زمانی ایجاد می شود که مهارت «تحرک» توسعه داده شود. تحرک یکی از عادتهای اصلی تفکر خلاق است. (دی بونو ، 2007)فرد خلاق وقت و امکانات خود را صرف یافتن مسائلی می کند که ثمر دهی و و نتیجه لازم راداشته باشد.آنها نسبت به مسائل منتخب خود تعهد کامل دارند و به جنبه های زیبایی شناختی کار توجه دارند .
این آثار در هر سطحی که باشند،از زمان شکل گیری اولیه اثر تا پایان کار،مورد بازنگری قرار گرفته و اصلاحاتی در آن با توجه به تفکر انتقادی واستدلال منطقی صورت می گیرد و عملکرد فرد در یک حیطه کاری مشخص به نحو بهتری بروز پیدا می کند . در ایجاد تفکر خلاق فرصت های پیش آمده نیز بسیار مهم می باشند.
حل خلاقانة مسأله‌‌دارای دو شاخص است : نوآوری و ارزش و اعتبار.از دیدگاه شخصی، افراد استعداد خلاقیت یعنی عمل نوآورانه و ارزشمند را دارند.یکی‌از محکهای دشوارتر خلاقیت ، در چارچوب داوری اجتماعی است . در این سطح راه حلهای فرد برای مسأله باید با نوآوری و ارزش برای جامعه توأم باشد تا کار خلاق نامیده شود.آثار عالی ادبی و هنری و موسیقی به‌عنوان آثار خلاقانه برگزیده میشود.هر چند جامعه برای تعلیم‌وتربیت کودکان، درس خلاقیت نمی‌دهد؛چرا که در مدارس فقط«حقیقت» آموزش داده میشود نه«امکان» وجود داشتن چیز دیگر.(دی بونو ،2007)
در موردخلاقیت کودکان اندروز (2007) پیشنهادهای جالبی ارائه می دهد که‌البته کارهای بسیار ساده ای نیز می باشند . او معتقد است که از طریق بازی با گیم ، کارت بازی ، کلمه بازی و قصه گویی که کودک در آن به ایفای نقش پرداخته و از بیان و عمل خود استفاده نماید ، می‌توان خلاقیت را در او شکوفا ساخت . کافی است که به کودک اجازه داده شود که به تخیلات خود دامن زده و از بیان موضوعات عجیب و غیر واقعی هراسی به دل راه ندهد.
راه کارهای ایجاد تفکر خلاق
خلاقیت می تواند به‌عنوان توانایی هایی برای تشکیل ترکیب جدیدی از اندیشه،جهت برآوردن نیاز تصور شود،در واقع تفکر خلاق منجر به نتایج خلاق می شود؛بنابراین خلاقیت نیاز به میل و آمادگی زیاد،ارزشیابی درونی و تنظیم دوبارة اندیشه‌هادارد.
افراد خلاق پس از آمادگی و تعمق قابل توجه و کوشش بسیار برای درک بصیرتهااز طریق روش انتقادی و عقلانی ، خود را در یک نقطه برای مسائلی ازانشاواختراع رها می‌سازندوامکان جریان آزاد بدون کنترل آگاهانه را به اندیشة خود می دهند .
بهترین راهکار برای ارائة تفکر خلاق ، استفاده از گامهای منطقی دانشمندان در برخورد با مسأله یا به عبارت دیگر استفاده از روش علمی می‌باشد.کرافت (2000) راهکارهای ایجاد تفکر خلاق را اینگونه بیان می نماید:
1- توجه به سئوالهای غریب ، غیرمعمول و عجیب افراد
2- یافتن نکات مثبت در همة افکار حتی افکار منفی
3- توجه به طور منظم به خلاقیت افراد
4- انتظار خلاقیت از افراد و طلب کردن آن
5- ارائه‌الگویی مشخص برای خلاقیت
تفکر خلاق در واقع روشی برای تفکر در جهت خلق آثار نو و بدیع می‌باشد.تمامی اختراعات و اکتشافات صورت گرفته ناشی از فعالیت فکری عدة قلیلی ازافراد جامعه می باشد.در نظام تربیتی جدید هدف نه انباشتن اطلاعات و معلومات بلکه پرورش متفکرانی است که بتوانند منطقی فکر کرده وعمل نمایند،حل مسأله کرده و خود قادر به تصمیم گیری در امور زندگی باشند.این نوع تربیت نیازمند تغییر اساسی در نحوة فکر کردن‌افراد می باشد که خوشبختانه امروزه دانشمندان ادعا می کنند که تفکراز هر نوعی که باشد،آموختنی و قابل یادگیری می باشد.مهم‌آن‌است که بتوان قبل از تغییر افکار به تغییر نگرش افراد اقدام نمود؛در واقع تفکر و مهارت‌های آن را در نظر انسانها بزرگ جلوه نمود و ضرورت توجه به تفکر و آثار و پیامدهای آن‌را بروشنی ترسیم کرد .
رسول اکرم (ص) فرمودند که یک ساعت تفکر ارزشمندتر از هفتاد سال عبادت است و تأکید پروردگار متعال بر تفکر در آسمانها و زمین مؤید آن است که از طریق تفکر می توان به خداشناسی رسید .
شناخت درست تفکر و روشهای آن شروعی است برای تولد دوباره و از نو آغاز کردن،درست زندگی کردن ، لذت بردن از نعمتهای الهی و قدردانی و سپاسگزاردن‌ازپروردگاری است که انسان و قدرت تفکر او را آفرید .
راهکارهای ترویج تفکر خلاق
تورنس‌‌چنداصل برای ایجاد و توسعة تفکر خلاق‌ارائه‌کرده‌است :
1- تفکر خلاق را از طریق توجه به عقاید جدید افراد گرامی بدارید .
2- افراد را نسبت به محرکهای محیطی حساستر کنید .
3- توانایی پرداختن و دستکاری اشیاو عقاید را تشویق کنید .
4- روش علمی آزمایش منظم عقاید را یاد دهید .
5- تحمل عقاید تازه را افزایش دهید .
6- برای انجام دادن کارها از راههای بسیاری استفاده کنید .
7- یادگیری خودانگیز را در افراد تشویق کنید .
8- فرصتهایی را برای ایجاد تفکر خلاق در افراد فراهم کنید .
آنچه مهم است این است که برای ترویج تفکر انتقادی و خلاق در جامعه باید جو فکری (عقلانی) را به گونه ای ایجاد کرد که در آن ابتدا بزرگان هر جامعه‌ای خود متفکر خلاق و منتقد سازنده باشند و افراد دیگر جامعه با الگو گرفتن از آنها رفتار خلاق و انتقادی را در پیش گیرند؛بنابراین فراهم نمودن فرصت مناسب برای بیان نظرات گوناگون در یک محیط ، شنیدن دلایل منطقی و غیرعادی افراد و بحث درباره‌آنهادرحالی‌که قضاوت منصفانه و بی‌طرفانه صورت پذیرد،می تواند در ترویج تفکر انتقادی و خلاق بسیار مؤثر باشد .
رابینز و هانسیکر (2007) برای ترویج تفکر خلاق راهکارهایی را بیان نموده اند که به ذکر چند نمونه بسنده می شود :
1- باورهایتان را مشخص کنید . تلاش خود را بر بخشی از وجودتان که از طریق آن دیگران را می توانید تحت تأثیر قرار دهید متمرکز نمایید .
2- از لحن مثبت و مدبرانه استفاده کنید .
3- موقعیت خود را به‌طور واضح بیان کنید .
4- برای حمایت از موقعیت خود دلایل قوی ارائه دهید .
5- گفتگوی خود را با شنونده تنظیم کنید .
6- موضوع مورد علاقه شما دارای جاذبه باشد .
7- از منطق استفاده کنید .
البته نباید فراموش کرد که تفکر خلاق وتفکر انتقادی مکمل هم بوده وتفکر متوازن برایند هردو تفکر به عنوان نماینده نیمکره های مغز می باشند .
برگرفته از وبسایت ensani .irپریسا ایران نژاد
